بررسی ساخت هجا و محدودیتهای خوشه های همخوانی در زبان فارسی در چهارچوب نظریه بهینگی

نظریه بهینگی ازانشعابهای مطرح وتاثیرگذاردر زبان شناسی است که از اوایل دهه نود میلادی عرضه گردید.اگرچه نظریه بهینگی در واج شناسی ارائه شد اما به سرعت دامنه ی کاربرد آن به حوزه های دیگر زبان شناسی همچون صرف،ساخت واژه و به ویژه نحو نیز گسترش یافت.در این پژوهش کلماتی که دارای هجای cvcc هستند از مجلات و روزنامه ها انتخاب شده اند و مورد مطالعه قرار گرفته اند و محدودیتهای همنشینی خوشه های پایانی واژگان زبان فارسی در قالب نظریه بهینگی شناسایی و معرفی شده اند. در این پژوهش پس از بررسی های لازم بر روی واجگان زبان فارسی، نشان داده شد که در زبان فارسی محدودیت هایی در مورد همنشینی واجگان زبان فارسی اعمال می شوند که ممکن است در برخی از زبانها این محدودیت ها به کار گرفته شوند و در برخی دیگر اعمال نشود. محدودیت های معرفی شده در این پژوهش خاص زبان فارسی می باشند که در قالب نظریه بهینگی معرفی شدند، این محدودیت ها عبارتند از: 1-محدودیتهای ساختاری حاکم بر تشکیل خوشه ها 1-1محدودیت عضو یکسان: خوشه نمی تواند از دو عضو یکسان تشکیل شود و تخطی از این محدودیت در زبان فارسی نقض مهلک است و باعث ایجاد خوشه های بدساخت در زبان می شود. بنابراین خوشه هایی نظیر (vv,ss)قابل قبول نیستند. 1-2محدودیت هم جایگاه: خوشه نمی تواند از دو عضو با واجگاههای یکسان تشکیل شود و تخطی از این محدودیت در زبان نقض مهلک است و باعث ایجاد خوشه های بدساخت در زبان می شود بنابراین خوشه هایی نظیر (??,sz) قابل قبول نمی باشند. 1-3محدودیت فاصله جایگاه: فاصله بین دو بست اگر زیاد باشد، تلفظ آن آسانتر است اما نقض این محدودیت تخطی مهلک محسوب نمی شود بنابراین خوشه هایی نظیر /… ,bd, tb, bt/ قابل قبول می باشند. 1-4محدودیت هم نشینی: هر همخوان توان ترکیب با هر همخوانی را ندارد. این محدودیت در زبان فارسی تخطی ناپذیر است و نقض این محدودیت نقض مهلک است و باعث ایجاد خوشه های بدساخت در زبان می شود. بنابراین خوشه هایی نظیر/…x?,?k/ قابل قبول نیستند. 2-محدودیتهای رفتاری حاکم بر تشکیل خوشه ها 2-1 محدودیت /p/: همخوان /p/ نه به عنوان عضو اول و نه به عنوان عضو دوم در خوشه های دو انفجاری ساخت هجای cvccنمی تواند تشکیل خوشه دهد و در زبان فارسی این محدودیت تخطی ناپذیر است و نقض آن تخطی مهلک است و باعث تشکیل خوشه نادرست می شود بنابراین خوشه هایی نظیر /… , pt, dp/ قابل قبول نمی باشند. 2-2 محدودیت :/?/ همخوان /?/ نه به عنوان عضو اول و نه عضو دوم نمی تواند تشکیل خوشه دهد. این محدودیت در زبان فارسی تخطی ناپذیر است و تخطی از آن نقض مهلک محسوب می شود و باعث ایجاد خوشه بدساخت در زبان می شود. بنابراین خوشه هایی نظیر /…,x?, ?s/ قابل قبول نیستند. 2-3 محدودیت /k/ به عنوان عضو اول : همخوان /k/ به عنوان عضو اول نمی تواند تشکیل خوشه دهد و در زبان فارسی محدودیت تخطی ناپذیر است و نقض آن تخطی مهلک محسوب می شود و باعث تشکیل خوشه نادرست می شود . بنابراین خوشه هایی نظیر /…kd,kq/ قابل قبول نمی باشند. در رابطه با مرتبه بندی محدودیت ها می توان اینگونه گفت که نقض پذیری و نقض ناپذیری هر یک از این محدودیت ها در زبان فارسی به گونه ای مرتبه بندی محدودیت ها را توجیه می کند و نشان می دهد که هر محدودیت از چه اهمیتی در واج آرایی زبان فارسی برخوردار است. ودر آخر بسامد وقوع همخوانها و واکه های واژگان منتخب ساخت هجای cvcc زبان فارسی با ارائه نمودار مورد بررسی قرار گرفته است.